موکب کربلا فاطمة الزهراء یاسوج

احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام درباره علم

حدیث (۱) قال رسول الله صلى‏ الله‏ علیه ‏و‏آله :

 

خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَشَرُّ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ ؛

 

خیر دنیا و آخرت با دانش است و شرّ دنیا و آخرت با نادانى.

 

(بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۷۰)

 

حدیث (۲) قال رسول الله صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏آله :

 

طَلَبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ أَلا إِنَّ اللّه‏َ یُحِبُّ بُغاةَ العِلمِ؛

 

طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است. خداوند جویندگان دانش را دوست دارد.

 

(مصباح الشریعه،ص۱۳)

 

حدیث (۳) قال على علیه ‏السلام :

 

کُلُّ وِعاءٍ یَضیقُ بِما جُعِلَ فیهِ إِلاّ وِعاءُ العِلمِ فَإِنَّهُ یَتَّسِعُ بِهِ؛

 

فضاى هر ظرفى در اثر محتواى خود تنگ‏تر مى‏شود مگر ظرف دانش که با تحصیل علوم، فضاى آن بازتر مى‏گردد.

 

 (نهج البلاغه،ص۵۰۵)

 

حدیث (۴) قال على علیه ‏السلام :

 

زَکاةُ العِلمِ بَذلُهُ لِمُستَحِقِّهِ وَإجهادُ النَّفسِ فِى العَمَلِ بِهِ؛

 

زکات دانش، آموزش به کسانى که شایسته آن‏اند و کوشش در عمل به آن است.

 

(غرر الحکم و درر الکلم،ص۳۹۱)

 

حدیث (۵) قال على علیه‏ السلام :

 

خَیرُ العِلمِ مانَفَعَ؛

 

بهترین علم آن است که مفید باشد.

 

(غررالحکم و دررالکلم،ص ۳۵۴)

 

حدیث (۶) قال الصادق علیه ‏السلام :

 

مَن تَعَلَّمَ العِلمَ وَعَمِلَ بِهِ وَعَلَّمَ لِلّهِ دُعِىَ فى مَلَکُوتِ السَّماواتِ عَظیما فَقیلَ: تَعَلَّمَ لِلّهِ وَعَمِلَ لِلّهِ وَعَلَّمَ لِلّهِ؛

 

هر کس براى خدا دانش بیاموزد و به آن عمل کند و به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمانها به بزرگى یاد شود و گویند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل کرد و براى خدا آموزش داد.

 

الذریعه الی حافظ الشریعه(شرح اصول کافی) ج۱،ص۵۶

 

حدیث (۷) قال على علیه ‏السلام :

 

پاِنَّ العِلمَ حَیاةُ القُلوبِ وَ نورُ البصارِ مِنَ العَمى وَ قُوَّةُ البدانِ مِنَ الضَّعفِ؛

 

به راستى که دانش، مایه حیات دل‏ها، روشن کننده دیدگان کور و نیروبخش بدن‏هاى ناتوان است.

 

(تحف العقول، ص ۲۸)

 

حدیث (۸) قال على علیه‏ السلام :

 

یَنبَغى لِلعاقِلِ اَن یَحتَرِسَ مِن سُکرِ المالِ وَ سُکرِ القُدرَةِ ، وَ سُکرِ العِلمِ ، وَ سُکرِ المَدحِ وَ سُکرِ الشَّبابِ ، فَاِنَّ لِکُلِّ ذالِکَ ریاحا خَبیثَةً تَسلُبُ العَقلَ وَ تَستَخِفُّ الوَقارَ؛

 

سزاوار است که عاقل ، از مستى ثروت، قدرت ، دانش ، ستایش و مستى جوانى بپرهیزد، چرا که هر یک را بادهاى پلیدى است که عقل را نابود مى‏کند و وقار و هیبت را کم مى‏نماید.

 

(غرر الحکم، ص ۷۹۷)

 

حدیث (۹) قال ابی عبدالله علیه ‏السلام :

 

اِنَّ مِن حَقیقَةِ الایمانِ اَن تُؤثِرَ الحَقَّ وَ اِن ضَرَّکَ عَلَى الباطِلِ وَ اِن نَفَعَکَ وَ اَن لا یَجوزَ مَنطِقُکَ عِلمَکَ؛

 

از حقیقت ایمان این است که حق را بر باطل مقدم دارى، هر چند حق به ضرر تو و باطل به نفع تو باشد و نیز از حقیقت ایمان آن است که گفتار تو از دانشت بیشتر نباشد.

 

(بحارالانوار، ج ۲، ص۱۱۴)

 

حدیث (۱۰) قال الصادق علیه ‏السلام :

 

لایَزالُ المُؤمِنُ یُورِثُ أَهلَ بَیتِهِ العِلمَ وَ الدَبَ الصّالِحَ حَتّى یُدخِلَهُمُ الجَنَّةَ جَمیعا؛

 

مؤمن همواره خانواده خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند مى سازد تا همه آنان را وارد بهشت کند.

 

(مستدرک الوسایل، ج۱۲، ص۲۰۱)

 

حدیث (۱۱) قال على علیه‏ السلام :

 

اَلعِلمُ قاتِلُ الجَهلِ؛

 

دانش، نابود کننده نادانى است.

 

(غررالحکم و دررالکلم،ص۵۶)

 

حدیث (۱۲) قال على علیه ‏السلام :

 

اَلا اِنَّ فیهِ عِلمَ مایَأتى وَالحَدیثَ عَنِ المَاضى وَدَواءَ دائِکُم ونَظمِ ما بَینَکُم؛

 

آگاه باشید که دانش آینده، اخبار گذشته و درمان دردهایتان و نظم میان شما در قرآن است.

 

(نهج البلاغه، ص ۲۲۳)

 

حدیث (۱۳) قال على علیه ‏السلام :

 

إِذا تَفَقَّهَ الرَّفیعُ تَواضَعَ؛

 

انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانایى رسد، متواضع مى شود.

 

 (غررالحکم، ص۲۸۵)

 

حدیث (۱۴) قال على علیه‏ السلام :

 

 اَلعِلمُ کَنزٌ عَظیمٌ لایَفنی؛

 

علم گنج بزرگی است که با خرج کردن تمام نمی شود.

 

(غرر الحکم و درر الکلم،ص۶۶)

 

حدیث (۱۵) قال على علیه‏ السلام :

 

العِلمُ وَراثَهٌ کَریمَهٌ ، وَ الادابُ حُلَلٌ مُجَدَّدَهٌ ، وَ الفِکرُ مِرآهٌ صافِیَهٌ؛

 

علم میراث گرانبهائی است و ادب لباس فاخر و زینتی است و فکر آئینه ای است صاف.

 

(نهج البلاغه،ص۴۶۹)

 

حدیث (۱۶) پیامبر صلى ‏الله‏ علیه‏ و‏آله :

 

أنَّهُ إذا قالَ الْمُعَلِّمُ لِلصَّبىِّ قُل بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ فَقالَ الصَّبىُّ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ کَـتَبَ اللّه‏ُ بَراءَةً لِلصَّبِىِّ و بَراءَةً لأِبـَوَیهِ و بَراءَةً لِلمُعَلِّمِ؛

 

وقتى معلم به کودک بگوید: بگو بسم اللّه‏ الرحمن الرحیم و کودک آن را تکرار کند خداوند براى کودک و پدر و مادرش و معلم، برائت از آتش در نظر خواهد گرفت.

 

بحارالانوار(ط-بیروت)،ج۸۹،ص۲۵۷

 

حدیث (۱۷) امام على علیه‏ السلام :

 

عِلمُ الْمُنافِقِ فی لِسانِهِ وَعِلْمُ الْمُؤْمِنِ فی عَمَلِهِ؛

 

دانش منافق در زبان او و دانش مؤمن در کردار اوست.

 

(غررالحکم، ص۴۶۳)

 

حدیث (۱۸) امام على علیه ‏السلام :

 

تَغَرَّبْ عَنِ الأَوْطانِ فى طَـلَبِ الْعُلا وَسافِرْ فَفِى الأَسْفارِ خَمْسُ فَوائِدَ تَفَرُّجُ هَمٍّ وَاکْتِسابُ مَعیشَةٍ وَعِلْمٌ وَآدابٌ وصُحْبَةُ ماجِدٍ؛

 

براى کسب بلند مرتبگى از وطن خود دور شو و سفر کن که در مسافرت پنج فایده است: برطرف شدن اندوه، بدست آوردن روزى و دانش و آداب زندگى، و هم‏نشینى با بزرگواران.

 

(مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۱۱۵)

 

حدیث (۱۹) پیامبر صلى‏ لله‏ علیه ‏و ‏آله :

 

اَلْعِلْمُ رَأسُ الْخَیْرِ کُلِّهِ، وَ الْجَهْلُ رَأسُ الشَّرِّ کُلِّهِ ؛

 

دانایى سرآمد همه خوبى‏ها و نادانى سرآمد همه بدى‏هاست.

 

(بحارالأنوار، ج۷۴، ص ۱۷۵)

 

حدیث (۲۰) امام على علیه‏ السلام :

 

اَلْعِلْمُ اَصْلُ کُلِّ خَیْرٍ، اَلْجَهْلُ اَصْلُ کُلِّ شَرٍّ؛

 

دانایى، ریشه همه خوبى‏ها و نادانى ریشه همه بدى‏هاست.

 

(غررالحکم، ص۴۸)

 

حدیث (۲۱) امام على علیه‏ السلام :

 

رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْییزُ بَیْنَ الاْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودِها وَ قَمْعُ مَذْمومِها؛

 

بالاترین درجه دانایى، تشخیص اخلاق از یکدیگر و آشکار کردن اخلاق پسندیده و سرکوب اخلاق ناپسند است.

 

(غررالحکم و دررالکلم،ص۳۷۸)

 

حدیث (۲۲) امام على علیه ‏السلام :

 

جالِسِ الْعُلَماءَ یَزْدَدْ عِلْمُکَ وَ یَحْسُنْ اَدَبُکَ وتَزکُ نَفسُکَ؛

 

با علما معاشرت کن تا علمت زیاد، ادبت نیکو و جانت پاک شود.

 

(غررالحکم و دررالکلم،ص۳۴۱)

 

حدیث (۲۳) امام على علیه ‏السلام :

 

مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلیَبْدَأ بِتَعْلیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْلیمِ غَیْرِهِ وَلْیَکُنْ تَاْدیبُهُ بِسیرَتِهِ قَبْلَ تَأْدیبِهِ بِلِسانِهِ وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها اَحَقُّ بِالاِْجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ ومُؤَدِّبِهِمْ؛

 

کسى که خود را پیشواى مردم قرار داده، باید پیش از آموزش دیگران، خود را آموزش دهد و پیش از آن‏که دیگران را با زبان، ادب بیاموزد، باکردارش ادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب‏آموز خود بیش از آموزگار و ادب‏آموز مردم، شایسته تجلیل است.

 

مثیرالاحزان،ص۵۰

 

حدیث (۲۴) امام على علیه ‏السلام :

 

یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَالاَدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فى ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّکَ وَ بِالاَْدَبِ تَحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّکَ وَبِأَدَبِ الْخِدْمَةِ یَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلایَتَهُ وَقُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصیحَةَ کى تَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ؛

 

اى مؤمن! به تحقیق این دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختن آن دو بکوش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قیمت و قَدْرت افزوده مى‏شود ؛ زیرا با دانش به پروردگارت راه مى‏یابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى‏کنى و با ادب در خدمت‏گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزدیکى به او مى‏شود . پس [این [نصیحت را بپذیر تا از عذاب بِرَهى.

 

(بحار الانوار(ط-بیروت)،ج۱،ص۱۸۰)

 

حدیث (۲۵) پیامبر صلى ‏لله‏ علیه ‏و ‏آله :

 

اَلْعِلمُ إمامُ الْعَمَلِ وَالْعَمَلُ تابِعُهُ یُلهَمُ بِهِ السُّعَداءُ وَ یُحْرَمُهُ الأْشقیاءُ؛

 

دانش پیشواى عمل و عمل پیرو آن است. به خوشبختان دانش الهام مى‏شود و بدبختان از آن محرومند.

 

(الأمالى، طوسى، ص ۴۸۸)

 

حدیث (۲۶) پیامبر صلى‏ الله‏ علیه ‏و‏آله :

 

قَلْبٌ لَیْسَ فیهِ شَىْ‏ءٌ مِنَ الْحِکْمَةِ کَبَیْتٍ خَرِبَ فَتَعَلَّموا وَ عَلِّموا وَ تَفَقَّهوا وَ لا تَموتوا جُهّالاً فَاِنَّ اللّه‏َ لا یَعْذِرُ عَلَى الْجَهْلِ؛

 

دلى که در آن حکمتى نیست، مانند خانه ویران است، پس بیاموزید و آموزش دهید، بفهمید و نادان نمیرید. براستى که خداوند، بهانه‏اى را براى نادانى نمى‏پذیرد.

 

نهج الفصاحه،ص۶۰۰

 

حدیث (۲۷) امام علی علیه‏ السلام :

 

قُم عَن مَجلِسِکَ لِاَبیکَ وَ مُعَلِّمِکَ وَ اِن کُنتَ اَمیراً؛

 

به احترام پدر و معلمت از جای برخیز هرچند فرمان روا باشی.

 

(غررالحکم،ص۱۳۶)

 

حدیث (۲۸) رسول اکرم (صلى ‏لله‏ علیه ‏و ‏آله):

 

ا لا اخبرکم بأجود الأجواد قالوا بلى یا رسول اللَّه. فقال اجود الاجواد اللَّه و انا اجود بنى آدم و اجودهم بعدى رجل‏ علّم‏ علما فنشره و یبعث یوم القیمة امة واحدة و رجل جاد بنفسه فی سبیل اللَّه حتى قتل

 

پیغمبر- صلّى اللَّه علیه و آله- فرمود:
آیا خبر ندهم به بخشنده‏ترین بخشنده‏ها؟ گفتند: بلى یا رسول اللَّه.
بخشنده ‏ترین بخشنده‏ها خداى متعال جلّت عظمته مى‏باشد. و من بخشنده‏ترین اولاد آدم هستم و بخشنده‏ترین اولاد آدم بعد از من مردى است که علمى را بیاموزد پس آن را منتشر کند و چنین کس در روز قیامت مبعوث شود در حالى که امت واحده است، یعنى کسى است که جامع خیرات است و به او اقتدا مى‏شود. و نیز بخشنده‏ترین مردم بعد از من مردى است که جان خود را در راه خدا بخشش کند تا کشته شود.

 

(إرشاد القلوب / ترجمه طباطبایى، ص۵۰)

 

حدیث (۲۹) امام محمد باقر علیه‏ السلام :

 

ما شیبَ شیءٌ بشیءٍ اَحسن مِن حِلمٍ بعلمٍ؛

 

چیزی با چیزی نیامیخته است که بهتر از حلم با علم باشد.

 

(بحارالانوار ، ج ۷۵ ، ص ۱۷۲ )

 

حدیث (۳۰) پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله):

 

مَن عَمِلَ بِما یَعلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلمَ ما لَم یَعلَم.

هر کس به آنچه می ‏داند عمل کند، خداوند دانش آنچه را که نمی ‏داند به او ارزانى می ‏دارد.

 

(مرآ‌ة العقول فی شرح اخبار آل الرسول،ج۳،ص۲۸۶)

 

حدیث (۳۱)  امام على(سلام الله علیه) :

 

العِلمُ یُنجِدُ الفِکرَ.
دانش روشنى بخش اندیشه است.

 

(غررالحکم و دررالکلم،ص۴۸)

 

حدیث (۳۲)  امام صادق (سلام الله علیه) :

 

لَستُ اُحِبُّ أن أرَى الشّابَّ مِنکُم إلاّ غادِیاً فی حالَینِ: إمّا عالِماً أومُتَعَلِّماً.
دوست ندارم جوانى از شما [شیعیان] را جز بر دو گونه ببینم: دانشمند یا دانشجو.

 

(امالی شیخ طوسی،متن،ص۳۰۳)

 

حدیث (۳۳)  امام علی (سلام الله علیه) :

 

لا عَمَلَ کَالتَّحقیِقِ.

هیچ عملى مانند پژوهش نیست.

(غررالحکم ودررالکم – ص۷۶۸